Het Eerherstel der Friezen

1927

Speech

 

Het Eerherstel der Friezen

^[1]

Tot de meest geestdriftige oogenblikken van de mooie Bonifatius’ dagen mag zonder gevaar voor tegenspraak de hulde en eereboete der Friezen aan den H. Martelaar gerekend worden. Het Friesche volk wordt niet zoo licht geestdriftig. Daarom te meer was de geestdrift, die oplaaide bij de Friezen te Dokkum vereenigd, iets bijzonders, iets moois. Ze werkte aanstekelijk en ook de niet-Friezen kwamen onder den invloed van die geestdrift en vonden heerlijk, wat ze eerst wellicht nog beschouwd hadden als iets, waaraan zij vreemd waren en dat zij daarom wellicht liever hadden gemist op dezen nationaal bedoelden dag. Wat een afzondering van de Friezen scheen te zullen worden, werd een des te inniger vereeniging. De Friesche taal klonk vrij over het veld en de zin der Friesche woorden werd na de inleiding door allen begrepen en de woorden zelve gaarne gehoord. Niet slechts Z.D.H. de Aartsbisschop van Utrecht luisterde met zichtbaar welgevallen, niet slechts de Duitsche Bisschoppen volgden met onverholen aandacht en instemming dit korte Friesche woord, ook de pelgrims van Brabant en Utrecht, van Overijssel en Holland, [149] van Groningen en Drente vonden dat eerherstel een mooi moment van het sluitingslof op het veld van Dokkum. En de Friezen zelve! Het woord, in de oude Friesche taal gesproken, vond luiden weerklank in de harten van het Friesche volk. Het bleek de taal geweest te zijn van het hart, dat van Bonifatius houdt, heel veel houdt, maar aan den roemrijken Martelaar niet denkt zonder in zich den plicht te voelen van eerherstel voor hetgeen de heidensche voorvaderen eenmaal deden aan de oevers van de Borne. Dit Bonifatiusboek zou voor de Friezen zeker, maar eigenlijk voor alle pelgrims onvolledig zijn, indien deze eereboete er niet in zou zijn vastgelegd. En daarom moge deze acte van openlijk eerherstel hier volgen:

Et omnis lingua confiteatur, quia Dominus Jesus Christus:

Alle tael scil it bilide, det Jesus Christus de Hear is.

In heerlijke bewoordingen, met machtig redenaarstalent is reeds de roem van den Heilige van Dokkum, van Friesland, van Nederland, van Duitschland, van de H. Katholieke Kerk verkondigd. Ik zou het niet wagen, nog het woord te nemen, als ik niet een zeer bijzonderen titel had. Maar ik ben blij, dat die titel mij het recht geeft, nog een kinderlijk woord te spreken in de taal van mijn kinderjaren, ter eere van den Vader, die ons voor Christus won. En ik ben blij, dit te mogen doen voor den opvolger van Sint Willibrord op den Bisschopsstoel van Utrecht, die in Bonifatius eenmaal had den meest toegewijden [150] medewerker en na zijn dood den Herder, die zich de verweesde kinderen aantrok en de Utrechtsche Kerk als Willibrordus’ kerk deed voortbestaan. Ik ben blij, dit te mogen doen voor den opvolger van den H. Bonifatius op den Bisschopsstoel van Mainz, het centrum van zijn apostolische werkzaamheid, de plaats hem door de Voorzienigheid als de eigen bisschopsstad aangewezen. Ik ben blij, dit te mogen doen voor den Bisschop van Fulda, den Waker bij zijn graf, waarheen hij werd overgebracht, toen de Friezen hem den dood hadden aangedaan, de plaats door hemzelven daartoe uitgekozen boven alle andere.

Blij ben ik eindelijk, dit te mogen doen voor het Nederlandsche volk, thans in zijn vertegenwoordigers op deze eerste nationale Bedevaart bijeen. Deze eereboete zou niet tot haar recht komen, indien zij niet openlijk geschiedde, indien zij niet plaats had in dezen vorm. Wij, Friezen, worden hierbij niet geleid door een zucht naar afzondering, naar iets eigens bij deze hulde, alsof wij Bonifatius voor ons zouden willen opeischen als onzen Apostel. Heel andere gevoelens leiden ons. De Friezen hebben de hoofden hoog. Maar vandaag komen de Friezen hier met gebogen hoofd. Vandaag komen wij iets goed maken, wat onze vaderen misdreven. En wij willen dat goed maken, zoo openbaar mogelijk voor hen, die Bonifatius gedachtenis voor ons doen voortleven, en voor heel het Nederlandsche volk. Wij zonderen ons niet af, wij voelen ons één met al de kinderen der ééne Roomsche Kerk. En het woord heden- [151] morgen gesproken door den Hoogeerw. Heer Deken van Leeuwarden, het vond in onze harten weerklank. Deze dag moet ons, Katholieken van Nederland, dichter bij elkander brengen, vereenigen in de vereering van onzen gemeenschappelijken Apostel. Maar juist omdat wij ons één voelen, juist omdat wij ons hier te midden onzer Broeders en Zusters weten, daarom moet vandaag ons een woord van eerherstel van de lippen en willen wij heden aan Bonifatius geven, wat voor bijna twaalf eeuwen onze voorvaderen hem onthielden. Wij zijn Mgr. den Aartsbisschop van Utrecht oprecht dankbaar, dat Z.D.H. ons toestond, hier op deze plek de geloofsbelijdenis uit te spreken in de taal, waarin Bonifatius ze op den dag van zijn dood uit den mond der Friezen meende te zullen hooren, maar waarin hem de kreten tegenklonken van dood en moord. Gij, die onze woorden niet verstaat, gij weet er nu den zin van.

Hochwürdigste Herren, erlauben Sie, dass auch auf dieser Stelle in der alten Friesensprache, der Sankt Bonifatius sich einmal angepasst, die Glaubenstreue ausgesprochen wird, die er hier in dieser Sprache aus dem Munde der Neubekehrten mit grosser Freude an zu hören sich sehnte.Wir, Söhne des alten Friesenstammes, wir sind aufrichtig froh, dass wir mit Erlaubnis des Hochwürdigsten Herrn des Erzbischofs von Utrecht, dem wir schon unseren Dank darbrachten und jetzt wiederholt darbringen, bei diesem kirchlichen Bonifatiusfeier in der Landessprache seine Ehre und unsere Dankbarkeit aussagen dürfen und hier in der Friesischen Sprache die [152] Glaubensbekenntnis wiederholen, wie sie einmaI Bonifatius in der Friesischen Sprache hörte. Er wird mit Wohlgefallen auf uns niederschauen. Sie, Hochwürdigste Herren, Sie werden Sich mit Ihm freuen, dass wir in unserer Landessprache, das heisst aus dem innerlichsten unseres Herzen, dem Sinne des Wortes am meisten gemäss, unsere Glaubenstreue dem hl. Friesenapostel erneueren. Dieser und kein anderer ist der Sinn unseres Friesischen Wortes.

Lokkige Friezen, hjir by-inoar op it plak, hwer de hillige Bonifatius ús lân ien kear woun for it Roomske Gelove, trije kear hat de unbugsam sterke man it probearre, ús, Friezen to bringen ta de Tsjerke fen Christus. De earste kear mislearre it alhiel. De twadde kear kaem dêr in heel lyts bigjin, dat nei tritich jierren noch gjin ein to sjen liet. Mar de tredde kear – o, hy wier do al âld en syn hier wier al wyt en syn rêch lukte him al nei it grêf – mar dy tredde kear wier hy dochs noch it sterkst. Do stoar hy for Fryslân, dat hy by^[2] syn libben net baes wirde koe. De wrâld scoe de fiertichjierrige man yn de fleur fen syn libben mear aventuer jown hawwe om in folk oer to heljen as oan dy âld man fen oer de sauntich, dy ‘t sichtber to ‘n ein wier. Mar hja sjucht foarby, det de ljeafde fen dy man yn dy tritich jier al greater en greater waerd yn de skoalle, de hirde skoalle fen de Uneinige Ljeafde, dy seit, det nimmen greater ljeafde hat den hwa syn libben jowt for hwa syn ljeafde hawwe. Sa fier hie de hillige Bonifatius it brocht, det hy op it lêst fen syn libben [153] stjerre woe for it folk, dat him net bikeare woe, dat sprekkender tael nedich hie as it wird fen de Skrift, dêr dieden by sjen woe: nei Christus in oaren, dy’t stoar for syn folk.

De Friezen wierne hird. Hja scille wol fiersto hird west hawwe, dy Fryske hollen yn dy tiid fen Kenig Redbâd. Mar Us Ljeaven Hear wier goed for de Friezen, goeder as hja wol fortsjinne hienen. Hy^[3] wist, det Hy Friezen for Him hie en det de Friezen oars binne as oars. En Us Ljeaven Hear joech de hillige Bonifatius yn, to stjerren for de Friezen en sa himsels en de Friezen yn de Himel to bringen. En Bonifatius bigriep it. Hy seach it gefaer klear. Hij wist, det it syn dea wier, dy reis nei Fryslân. Eltsenien bigriep it en men hâlde him tobek. Hy liet him net riede. Hy scoe en hy moast. It wier it iennige om Fryslân to krijen. En hawwe woe er it, for de Tsjerke en for de Himel. Hy sette troch en hy foun, hwat er socht, de dea yn de Fryske geaen. En útkaem, hwat er sein hie: Troch syn dea scoe er it winne. Troch syn dea hat er Fryslân bikeard. Troch syn dea is hy ús Apostel. Op it plak, hwer hy stoar, hwer de heidenske Friezen him delsloegen, fielle wy, Roomske Friezen, hwat hy ús jown hat op dy Pinkster-woansdei fen it jier 755, it heechste, it greatste, it moaiste, ús foriening mei God.

Tinkje wy ús hjoed ris yn, hwat it for ús sizze wol, troch Bonifatius it rjucht op ‘e Himel woun to hawwen, bern wirden to wêzen fen de hillige Tsjerke, dielgenoaten oan de Sakreminten dy ús sterkens binne yn de libbenstriid. Ik wol fen de oare dingen [154] swije. Ik scoe oars noch heel hwat sizze kinne fen itjinge Fryslân tafâllen is mei it Gelove, troch Bonifatius preke. De skilder Veit hat yn byld brocht, ho kinsten en wittenskip opbloeid binne út de lear fen it Christendom, dat yn Bonifatius syn Apostel hie.^[4] Hy skildere it mei it each op Dútsklân en it hinget op ‘t heden, it moaije greate skilderij, yn it Museum yn Frankfort a/M., mar it hat syn bitsjutting likernoch ek for Fryslân en koe mei itselde rjucht to Ljouwert en to Dokkum hingje om ús, as wy it sjen scoenen, altiten wer to sizzen, hwat Bonifatius’ heldenwirk for maetskiplike gefolgen for Fryslân hawn hat. Wy hoege mar to bigjinnen mei it Bonifatiuskleaster hjir to Dokkum, boud op it plak fen syn formoarding, om daelk ús each fjirder gean to litten oer mear as hundert kleasters yn de Fryske geaen, kleasters, dy it Fryske lân sa starich oan, oan de sê untwrotten hawwe, tominsten lieding joegen by^[5] dat wirk. Op it fruchtber makke, earst fordronken lân kaem linkendewei mear gelegenheid for hunderten lytsere bidriuwen under it algemiene taforsjuch fen de Abdij ef fen it kleaster. Yn de skoallen dy dy kleasters hienen, learden Friezen kinst en wittenskip bioefenje en mei de âldste monuminten fen ús tael binne de heech romme Rjuchtboeken, ynjoun troch de geast fen it Christendom, it erfskip ús litten troch de hillige Bonifatius. Mar wy wolle deroer swije. Hjoed hawwe wy it each op it unwaerdearber foarrjucht, troch Bonifatius krige to hawwen de skat fen it Roomske Gelove. Venerunt mihi omnia bona pariter cum illa: [155] Dêrmei is alle oare goed ús diel wirden. Seit Us Ljeaven Hear net sels ek: Siikje earst it Godsryk, al it oare wirdt dy neismiten.^[6] Fryslân hat dat ek wer underfoun. Syn opkomst tankt it oan it Christendom, tankt it sa oan Bonifatius.

Hilde oan dy greate man, dy ús dy skatten jown hat mei opoffering fen syn libben. Hilde oan dy man, dy ús it libben joech troch syn dea. Hilde oan him, dy ‘t him it libbensljocht útblize liet, opdet wy it wiere libbensljocht net alline sjen scoenen, mar altiten for eagen hâlde.

Op dy iere Pinkster-woansdei-moarn gong mei de sinne oer Bonifatius’ bleek en bloedderich lyk, de sinne op oer Fryslâns geaen. Seach dêr de sinne del op toanielen fen dea en rou, de waerme straelen fen dyselde sinne foelen hjir op libben en op fleur. Hwet moat de greate Marteler in net to sizzen bliidskip hawn hawwe nei it koarte lijen fen syn marteldea, do hy út it hichste fen de Himel delsjen mochte op hwat syn dea for Fryslân oan skatten for it folkslibben hast op deselde ure brocht hie. Noch sjucht hy op ús del. En hjoed, no wy wer better wite, hwat wy to tankjen hawwe oan syn ljeafde for it Fryske lân, it is, eft hy no fen dyselde ljeafde ek wer deselde fruchten sjen wol as ien kear fen ús noch sa wylde forfaers. As dy troch it sjen fen syn greate ljeafde de wierheit seagen fen it Roomsk Gelove, forsaken oan hjar gods, it rjuchte paed him neigongen dat nei de Himel giet, hwat mei hy den fen ús forwachtsje?

Wy stean hjir op it fjild, dat ien kear it bloed fen [156] ús greate Apostel dronken hat. Hjir op ditselde fjild binne ús forfaers, ek de moardners fen de hillige, ek de meast skildigen gearkommen om hjar skild to bilijen, oan hjar forkeard libben to forsaekjen, om lud op to getúgen, det hja it Gelove fen Bonifatius oannamen, dwaen woenen, hwat hy hjar foarhâlden hie.

Mei hy datselde net fen ús forwachtsje?

Moatte wy Friezen ús hjir hjoed net útsprekke en belove oars to meitsjen, hwat oars moat yn ús libben, as it op dat fen Bonifatius lykje scil. Moatte wy net allegearre sizze, det wy to min dienen, en bilove, det wy er mear for dwaen scille om syn wirk yn Fryslân wer de fruchten drage to litten, dy ‘t dêr ien kear hie. De heidenske moardners hawwe, nei hja him dea slein hienen, syn boeken út de kisten helle. Der wier ek syn Frageboek by. Hja wisten do yet net, hwet for skatten fen wiisheit en fen wierheit yn dy Fragelisten opsletten lei. Hja skoerden de blêdden der út en struiden se oer de fjilden. Wy hawwe der noch ien bledsje fen. Lit ús sjen, hwat op dat iene bledsje stiet, hwat hy ús dêrop freget en jowe wy him hjoed it andert. It is syn formelier fen ôfswarring en fen bilidenis. Hear, hwat hy dêr freget en hwat andert hy Jimme sels dêr yn ‘e mule leit. Dat andert, ik sprek it út yn Jimme namme. Siz it yn stiltme nei.

“Forsaekje Jimme oan de divel, oan syn trawanten, oan syn wirk en oan syn lear”? Jimme wite, hwat dat sizze wol. Der is mar ien andert opskreaun op al dy fragen: “Wy^[7] forsaekje”. [157]

Siz it mei my: “Wy forsaekje oan alles, hwat wy wite, dat troch de divel ynjown is.” En om it yn ien wird, it iene wird fen it Frageboek to sizzen: “Wy forsaekje”.

Dan komt de oare fraech. “Leauwe Jimme”. Hy seit it einliks ta eltsenien yn it bisunder yn de âlde foarm: “Forsakesthou” en nou: “Leausthou” “yn God, de Almachtige Fader, yn Christus Gods Soan en yn de Hillige Geast”. Dêrop is ek mar ien andert: “Ik leau: Wy leauwe”. Dat iene andert jowe wy hjoed allegearre mei-inoar: “Wy leauwe”.

O hillige Bonifatius, sjuch op ús del. Sjuch, ho wy hjir op it plak, hwer Jo de dea for ús yngongen, ôfswarre al it forkearde, bilidenis dogge fen ús Gelove, ho wy fen dit plak weigean mei it fêste bislút, det de wirden hjir hjoed op dit martelfjild spritsen, gjin deade wirden bliuwe scille, mar fen hjoed oan in nij libben ús opgean scil as frucht fen Jins dea.

Seine en biwarje ús, det wy it folbringe meije.

Amen.

Prof. Dr. Titus Brandsma. O. Carm.

 

---

---

 

© Nederlandse Provincie Karmelieten

Published: Titus Brandsma Instituut 2020