1910
Book review
De Wereldraadsels opgelost door Dr. J. Riemens Jr. Herv. predikant te Hoogland. (Levensvragen Serie II, no. 10.) Ernst Haeckel’s wereldbeschouwing. Baarn, Hollandia-Drukkerij. ’08.
Het moest nu maar eens uit zijn met die “ultramontane Weltanschauung’’; de “moderne Lebenskunde’’ zou men den menschen wel eens eigen maken. Haeckel met zijn monisten wilden zoo maar eventjes de wereld veroveren. En hij heeft het ver gebracht. Maar de reactie blijft niet uit. Haeckel is te terroristisch opgetreden en zooals altijd heeft de overdrijving ook hier geschaad. Was Haeckel op wetenschappelijk gebied gebleven, had hij gebouwd op echte waarnemingen en niet uit deze plus andere valsche een wijsgeerig stelsel afgeleid, dat daarin geen waarborg vindt, men zou zijn verdienste moeten erkennen. Nu echter bewezen waarheden en bekende onwaarheden[2] dooreen zijn gemengd, verder op hoogen toon stellingen, welke misschien hypothesen konden zijn, als godspraken worden neergeschreven nu kon de tegenspraak niet uitblijven. En zij bleef ook niet uit. In Nederland alleen is reeds heel wat papier over Haeckel en daarmee Haeckel zelf zwart gemaakt. Hem weer te willen schoonwasschen, was den Moriaan gewasschen. Haeckel heeft zich nu eenmaal, om een uitdrukking van Prof. O.D. Chwolson te gebruiken, “unsterblich blamiert”.
Hoe en waardoor hij dit deed, wordt ons door Dr. J. Riemens in zijn boekje in korte, maar rake woorden aangetoond. Niet dat de schrijver Haeckel in diens hartstochtelijk schrijven en schelden heeft nagevolgd, in geenen deele; objectief, kalm, maar daardoor des te scherper toont hij de vele zwakke punten van Haeckel’s oplossing der wereldraadsels aan.
Naar Haeckels opvatting rust de Christelijke wereldbeschouwing op een verouderd dogma, dat nergens houvast heeft, dat eigenlijk in de lucht hangt en dat het zuivere denken op allerlei wijze belemmert.
In dit boekje is meer dan genoegzaam aangetoond, hoeveel houvast Haeckel’s monisme eigenlijk heeft, dat het tamelijk hoog in de lucht hangt en dat alles behalve zuiver denken het in de wereld heeft gebracht. Op theologisch zoowel als op natuurkundig gebied zijn er zooveel bemerkingen te maken en maakt dr. Riemens dan ook zooveel kantteekeningen, dat men daarover in een als wetenschappelijk opgezet werk verbaasd moet staan. Uit dien hoofde heeft Dr. Riemens een nuttig en aanbevelenswaardig boekje geschreven en kunnen we ook de lezing van dit boekje aanraden. ’t Kan werken als een koude waterstraal om de hartstocht een beetje te bekoelen, ook in ons land bij velen reeds opgewekt voor den HerrGott Haeckel.
Een paar opmerkingen moet ik toch maken. Onwaar is zeker, wat Haeckel schrijft over Christendom en Paulinisme, doch evenmin kan men [149] toegeven, wat Dr. Riemens op gezag van Harnack’s Wesen des Christentums schrijft, dat het Paulinisme op den achtergrond is geraakt voor de Evangeliën. De geheele opvatting van het Paulinisme als in strijd met de leer der Evangeliën is overdreven.
Onjuist is ook nog wat Dr. Riemens schrijft naar aanleiding van Haeckel’s beweren als zou de Immaculaat-eed een verplichting zijn, verbonden aan enkele Roomsch-Katholieke Universiteiten. Dat was die eed vroeger. Sinds echter Paus Pius IX de Onbevlekte Ontvangenis van Maria als dogma heeft afgekondigd, heeft die eed alle beteekenis verloren om de eenvoudige reden, dat de belijdenis van het geloof daaraan sindsdien een deel is der katholieke geloofsbelijdenis. Dus niet slechts de studenten van enkele Katholieke Universiteiten, niet slechts millioenen van Christenen, doch alle Katholieken beschouwen de belijdenis van hun geloof aan Maria’s Onbevlekte Ontvangenis als hun heiligste plicht. De Onbevlekte Ontvangenis van Maria is bovendien niet, zooals Dr. Riemens zegt, het zonder erfzonde geboren worden van Maria maar het zonder erfzonde ontvangen zijn, in de meest strikte beteekenis van het woord. Maria is niet geheiligd in of na de ontvangenis, Maria is onbevlekt ontvangen.
Oss.
Dr. Titus Brandsma, Ord.Carm.
- Published in: Boekenschouw voor Godsdienst, Wetenschap en Kunst, Vol IV no 10 (15 January 1910), p. 148-149. ↑
- In the publication erroneously: ‘Nu echter waarheid en bewezen en bekende onwaarheden’. ↑
© Nederlandse Provincie Karmelieten
Published: Titus Brandsma Instituut 2024