Memorie van toelichting

undated

memorandum

Ad. Art. I. De hier voorgestelde wyziging betreft slechts de redactie, daar het ons voorkomt, dat aldus beter en juister wordt uitgedrukt, wat blykbaar bedoeld wordt. Beide goedkeuringen kunnen niet op denzelfden dag verkregen worden, wel zyn.

Ad. Art. II. Het komt het Bestuur te Oss voor, dat een zuiver confessioneele Provinciale Organisatie niet voldoende is voor de gemaakte Ryksregeling ten opzichte der subisidieverleening. Dat neutrale Openbare Leeszalen als hospitantleden daarin zouden kunnen worden opgenomen, neemt het bezwaar huns inziens niet weg. Het is blykbaar de bedoeling der Ryksregeling, dat een Provinciale Organisatie wordt gesticht, waarin de onderscheiden Leeszalen op voet van gelykheid vertegenwoordigd zyn. Anderzyds meent echter het bestuur te Oss, dat het weinig aanbeveling verdient, in een neutrale vereeniging zich met de neutrale Openbare Leeszalen te vereenigen, tenzy dan alleen voor de subsidie. Het acht dit in overeenstemming met den wensch van het Doorl. Episcopaat, dat verleden jaar slechts de toetreding tot de Centrale Vereeniging wenschte te toen voortduren, in zoovere dit voor de subsidie van het Rijk noodig was.

Het Bestuur meent derhalve de voorkeur te moeten geven aan een beslist Katholieke vereeniging ter samenwerking in al die dingen, waarin de samenwerking den bloei der afzonderlyke Leeszalen kan bevorderen. Hospitantleden worden daarin niet opgenomen. Een der voornaamste punten van samenwerking moet hierby zyn de voorziening van lectuur ten plattelande, uitgaande van de Kath. Openb. Leeszalen. De Katholieken moeten deze zoo uitgebreid mogelyk ter hand nemen en op die wyze voorkomen, dat het Rijkssubsidie wordt misbruikt door verspreiding van lectuur, welke ons Brabantsche volk allerminst past. Waar de Rijksregeling ten dezen opzichte wenscht, dat de Provinciale Organisatie de voorziening nastreeft door middel van de bestaande Leeszalen, daar moet de stichting van die Provinciale Organisatie die voorziening reeds als een feit hebben te aanvaarden en slechts een centrum hebben te vormen, dat voor de Regeering die voorziening centraliseert. De Katholieke vereeniging moet in deze zeer diligent zyn en te voren het terrein afbakenen en verdeelen, naar recht en billykheid natuurlyk, zoodat voor de neutralen samenwerking mogelyk is, althans van Rijkswege geen bezwaar tegen de regeling is te maken en slechts de houding der neutrale-Leeszaalbesturen de samenwerking verhinderen kan. Deze Provinciale Organisatie worde bestuurd door één afgevaardigde van elke Leeszaal, katholiek of neutraal. Het Bestuur der strict katholieke Provinciale Vereeniging besta daarom ook uit één afgevaardigde van elke Kath. Leeszaal, opdat de personen, die het bestuur der Kath. Vereeniging vormen, ook als afgevaardigden van de Kath. Leeszalen in de Provinciale (niet confessioneele) Organisatie zitting kunnen nemen en eenheid in optreden worden verkregen. Deze vorm verdient de voorkeur boven een federatie, omdat daarin de beide partyen op hetzelfde aantal leden in het Bestuur konden aanspraak maken, die dan een buiten de partyen staanden Voorzitter zouden kiezen. Dit gevaar acht het Bestuur te Oss niet denkbeeldig.

Bovendien meent het, dat de voorgestelde vorm, misschien op het eerste gezicht een beetje gecompliceerd, zoo eenvoudig is, dat er moeilyk eenvoudiger en rationeeler vorm in deze denkbaar is en wy zoowel de Provinciale Organisatie (niet-confessioneel) als de [2] Kath. Vereeniging het aanzyn kunnen geven zonder ons over de houding van de neutrale Leeszaal al te druk te maken. Als wy de Provinciale Organisatie neutraal opzetten en de zeven Kath. Leeszalen^[2] in deze één lyn trekken, dan heeft de neutrale geen reden zich daaraan te onttrekken, terwyl toch de leiding in onze handen blyft. Het is immers ondenkbaar, dat het aantal neutrale Leeszalen dat der Kath. in Brabant zou overtreffen. Overigens als thans reeds de bestaande Kath. Leeszalen de provincie reeds onder elkaar verdeelen, zoodat daar waar behoefte bestaat aan lectuurvoorziening op Katholieken grondslag, deze door haar wordt ter hand genomen, dan wordt de Provinciale Organisatie voor het feit gesteld, dat zy niet meer behoeft te voorzien of te organiseeren, maar slechts te centraliseeren en de verdeeling der Subsidie te regelen.

Niet slechts om de samenwerking in andere punten, maar ook om in de lectuurvoorziening ten platten lande één lyn te trekken en samen te werken, acht het Bestuur te Oss, daarvoor naast de (niet confessioneele) Provinciale Organisatie een Katholieke Provinciale Vereeniging noodzakelyk. Het heeft daarom gemeend het doel in een drievoudige formule te moeten uitdrukken, waarvan de opeenvolgende leden ondergeschikt zyn aan elkander.

Wanneer de Kath. Leeszalen op die wyze toetreden tot een niet-confessioneele Provinciale Organisatie, zal Zyne Doorl. Hoogw. de Bisschop van den Bosch of Breda daartegen geen bezwaar maken. Het optreden van de Katholieken in deze organisatie is dan immers door de houding van het Bestuur van de Kath. Vereeniging bepaald en deze wordt door een Geestel. Adviseur geleid. Het spreekt vanzelf, dat bedoeld wordt, dat de leden van het Bestuur als personen, niet in hun functie van Voorzitter of Secretaris van de Kath. Vereeniging zitting nemen in het Bestuur der Prov. Organisatie. Zy vertegenwoordigen er hun Leeszaal niet het Bestuur der Kath. Vereeniging.

Ad. Art. III. De opname van het woord ‘uitsluitend’ is in de toelichting tot de wyziging in Art. II voldoende gemotiveerd. De toevoeging ‘en van Openb. Leeszalen op Kath. Grondslag’ wordt noodig geacht om mogelyk misverstand uit te sluiten. Wel zyn de laatste even goed Kath. Leeszalen maar men kon soms vooral by voorkomende moeilykheden vallen over de woorden.

Ad. Art. V. Het Bestuur acht tweemaal in het jaar vergaderen meer dan genoeg. Wil echter het Bestuur vrijlaten, desnoods meer te vergaderen.

Typescript (NCI OP121.11), 2 pages. The archives also preserve a draft version of this text with some corrections (NCI OP121.12). Remarkably, the letter ‘ij’, used in the draft version, is in the final version in most cases replaced with the letter ‘y’. We present the final version of the memorandum. ↑
The draft version reads ‘Leeszaalbesturen’. ↑

Published: Titus Brandsma Instituut 2024